"Aqlli" qishloq xo'jaligi yordamida oziq-ovqat ishlab chiqarishni ko'paytirish haqida eshitganimizda, biz sun'iy intellekt, robotlar va "katta ma'lumotlar" bilan bog'liq narsalarni tasavvur qilamiz, ammo qishloq xo'jaligini optimallashtirish har doim ham eng yangi texnologiyalarga bog'liq emas. Qishloq joylaridagi kichik fermer xo‘jaliklarida “aqlli” yondashuv ko‘pincha tabiiy resurslardan samarali foydalangan holda va atrof-muhitga zarar etkazmagan holda o‘simlik yetishtirishni ko‘paytirishning iqtisodiy jihatdan qulay va o‘ziga xos usullarini izlashni o‘z ichiga oladi.
FAOning Koreya Respublikasi hukumati tomonidan moliyalashtirilgan 3.4 million dollarlik byudjeti “Aqlli qishloq xo‘jaligi – kelajak avlod uchun” loyihasi O‘zbekiston va Vyetnam qishloqlarida yashovchi o‘nlab oilalarga issiqxonalarda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirishga ko‘maklashmoqda. kamroq pestitsidlar, mineral o'g'itlar va suvdan foydalangan holda, kamroq mehnat va xavfsizroq usulda ko'proq oziq-ovqat ishlab chiqarish.
Asosiy g‘oya – iqlim nazorati, zararkunandalar va kasalliklarga qarshi kurash, sug‘orish, o‘simliklarni oziqlantirish va yetishtirish usullari kabi beshta o‘zaro bog‘liq jihatni hisobga olgan holda issiqxonalar samaradorligini oshirish.
Loyiha oqilona ilmiy tavsiyalar va an'anaviy va zamonaviy ilmiy asoslangan yechimlarni o'z ichiga oladi. Ular issiqxona xo‘jaliklarini muvaffaqiyatli korxonalarga aylantirish, bu esa o‘z egalarining daromadlarini oshirish, mahalliy aholining bandlik imkoniyatlarini kengaytirish, yil davomida turli xil, arzon va xavfsiz oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish imkonini berishga qaratilgan.
– Biz yuqori texnologiyali issiqxonalarni ko‘rdik, ularda katta mablag‘ yo‘naltirilgan, lekin ayni paytda mahalliy xususiyatlar hisobga olinmagani uchun unumdorligi past edi. Bunday optimallashtirilgan issiqxonalar kabi arzon tizimlar kamroq resurslar bilan ko‘proq hosil olish imkonini beradi”, - deydi loyihaning yetakchi texnik mutaxassisi Melvin Medina Navarro.
Intellektual yechimlar
FAO ekspertlari O‘zbekistonning uchta tajriba qishloqlarida daromadi past va tartibsiz uy xo‘jaliklarini birinchi marta o‘rganishni boshlaganlarida, ularda meva va sabzavotlarni issiqxonada yetishtirishning eskirgan va samarasiz usullari qo‘llanilganini aniqladilar.
Misol uchun, changlatish qo'lda amalga oshirildi va zararli pestitsidlar ko'p miqdorda qo'llanildi. Issiqxonalar kunduzgi harorat 42 daraja Selsiyga etishi mumkin bo'lgan eng issiq oylarda soya yaratish va ichidagi haroratni pasaytirish uchun loy bilan qoplangan.
– Avvalo, yangi qoplama materiallaridan foydalanish taklif etiladi, – deydi FAO loyihasida ishtirok etuvchi agronom Xayrulla Esonov.
Issiqxonalar yuqori chidamli, ultrabinafsha nurlanishni aks ettiruvchi, changni kamaytiradigan va kondensatsiyaning oldini oluvchi maxsus qo‘shimchalar bilan polietilen plyonka bilan qoplangan.
Zararkunandalar va kasalliklarga qarshi kurashish uchun maxsus yopishqoq tuzoqlar va chivinli to'rlar ishlatilgan. Issiqxonalar atrofidagi yerlar begona o‘tlardan tozalanib, virus va bakteriyalarga qarshi dezinfeksiyalovchi pol qoplamalari va qo‘sh eshikli tizim o‘rnatildi.
Elektr suv nasoslari, filtrlar, suv idishlari va tomchilatib sug'orish liniyalaridan iborat tomchilatib sug'orish tizimlarini qo'llash orqali suv resurslaridan foydalanish optimallashtirildi, buning natijasida eriydigan ozuqa moddalari to'g'ridan-to'g'ri o'simliklarning ildiz tizimiga etib boradi.
Bundan tashqari, har bir benefitsiarga suv sifatini o'lchash asboblari berildi. Tahlillar natijalariga ko‘ra, uchala tajriba zonasida sug‘orish uchun foydalaniladigan suvning kislotalilik darajasi haddan tashqari yuqori ekanligi aniqlandi. Endilikda o'g'itlar hajmini sozlash va suvga maxsus kislotalar qo'shish orqali ushbu parametrlarni yaxshilash bo'yicha ishlar olib borilmoqda.
Hatto ona tabiatning o'zi ham yordam beradi: endi mashaqqatli va samarasiz qo'lda changlatish o'rniga, er arilari ishlatiladi.
Hayotni o'zgartiruvchi natijalar
Bunday o'zgarishlar FAO tomonidan ko'rsatilgan texnik yordam bilan birgalikda issiqxonalarni boshqarishni yangi bosqichga ko'tardi va bu ba'zi hollarda ajoyib natijalar berdi. Loyihaning dastlabki maqsadi sabzavot yetishtirishni kamida 20 foizga oshirish edi. Biroq, birinchi qishloq xo'jaligi siklida pomidor va shirin qalampir hosildorligining o'sishi mos ravishda 90 va 140 foizni tashkil etdi.
Loyihaga jalb qilingan fermerlardan biri Nigora Po‘latova boshqa fermerlarga qaraganda yarim barobar ko‘p ko‘chat ishlatganiga qaramay, bir xil hosil olganidan hayratda qoldi. Bundan tashqari, sabzavotning hajmi, shakli, rangi va pestitsid qoldiqlari yo‘qligi jihatidan ham sifati sezilarli darajada yaxshilangani fermerlarga o‘z mahsulotlarini ancha yuqori narxda sotish imkonini berdi.
FAO loyihasida ishtirok etgan yana bir fermer O‘zbekistonning Andijon viloyatidan besh farzandning onasi Matluba Alimbekova bo‘ldi. Matluba pomidor, bodring, shirin qalampir, sarimsoq va ko‘katlar yetishtiradi, biroq avvallari zararkunandalar va kasalliklar tufayli hosilning deyarli yarmidan mahrum bo‘lgan. Joriy yilda u mahalliy sharoitga mos keladigan shirin qalampirning yangi “anetta” navini ekib, ikki tonnadan ortiq hosil olib, 1,100 dollarga yaqin daromad oldi. Ayni paytda u har hafta 90 kilogrammdan ortiq qalampir terib, qish mavsumida ko‘proq daromad olish maqsadida noyabr oyida turp ekishni rejalashtirmoqda.
– Loyiha oilamizga katta yordam berdi, daromadimiz oshdi, – deydi Matlyuba.
Ilgari Matlyuba Alimbekova daromadining yarmi ishlab chiqarish xarajatlarini qoplashga ketgan bo‘lsa, “aqlli” qishloq xo‘jaligi sohasidagi loyiha tufayli ular hozirda 20 foizdan kamroqni tashkil etadi.
Bundan tashqari, loyiha bozorni baholash, oziq-ovqat xavfsizligi sohasidagi laboratoriyalarni modernizatsiya qilish va yangi sabzavot eksporti hajmi va rentabelligini oshirish va qishloq hududlarini iqtisodiy jihatdan qulay va qayta ishlab chiqarish usullaridan foydalangan holda o'zgartirishni davom ettirish maqsadida mahalliy mutaxassislarni tayyorlashni amalga oshiradi. .
Manba: https://news.un.org